Wie anders dan een kroostrijk gezin kan ons overtuigen dat een druk huishouden de slaap nu net ten goede komt? In Vilvoorde neemt een moeder van vijf kinderen ons mee in het bedritueel van haar kroost.
Fee is vijf, en ze maakt haar punt overduidelijk:‘Nee!’
De aanleiding is die van elke avond. Het is bedtijd voor de jongste-van-vijf, en ze wil niet de eerste zijn om de living achter zich te laten. Daar kijken Kato (10), Lola (9), Lukas (8) en Ella (8) naar Ketnet, daar liggen overal kussens en daar praat mama-van-vijf met een meneer.
Dus is het nee. En of ze weet hoe de actie te vertragen! Ze wil zélf (traag) die trap op. Ze wil zélf (traag) water drinken. Ze moet pipi doen. En de badkamer heeft vele hoekjes waarin ze zich verontwaardigd kan verstoppen.
Mama Anne (33) is geduldig. ‘Ze is eigenlijk erg moe omdat ze altijd mee wil doen met haar zussen’, weet ze. ‘En ze heeft vanochtend ook al bij mijn moeder geslapen.’ In slaaptermen klinkt dat zo: Fee is ’s avonds te alert en haar prille bioritme is vanavond wat verstoord.
Maar het is een schijngevecht. Na enkele minuten geeft een pruilende Fee zich gewonnen en antwoordt ze zoet op vraagjes die mama, lekker bij haar onder het deken, uit een voorleesboek stelt.
‘Laat je niets wijsmaken: kinderen houden wel degelijk van slapen. Ze begrijpen dat ze hun slaap nodig hebben. Maar waar een kind niet van houdt, is verwijderd te worden van jou’, legt psychologe Inge Glazemakers uit in Slaap zacht, een nieuw boek bij Lannoo dat de weg wil plaveien naar een goede nachtrust voor ouders én kinderen.
En dat kinderen regelmatig slapen, is belangrijk voor henzelf, maar ook voor hun ouders. Uit de Slaaptest van De Standaard (lees blz. 2-3) blijkt dat een gestructureerd huishouden met kinderen de beste garantie biedt aan volwassenen om geen slaapproblemen te hebben.
Tijdsdruk
Hoe ouders hun kinderen op tijd in bed krijgen en houden, heeft al vele onderzoekers beziggehouden. En met Slaap Zacht wil Inge Glazemakers bij ouders geen schuldgevoel opwekken, wel inzicht geven in hoe een kind goed te slapen te leggen. ‘Ik wilde geen afpuntlijst geven. Ik wil mensen helpen om bewuster te kiezen.’
Uit de vragen die haar in de praktijk bereiken, heeft ze geleerd dat ouders – vermoeid en onder tijdsdruk staand en bezorgd – ’s avonds geneigd zijn minder weerstand te bieden tegen kinderen die de zwakke plekken verkennen om bij hen te blijven. Het ‘supermarktsyndroom’ noemt ze dat. ‘De ouders geven sneller toe, het kind luistert enkel als het zijn zin krijgt.’
Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Het kind wordt beloond omdat het dwingend gedrag vertoont. Het gaat dan later slapen, of op onregelmatige tijdstippen. Dat verlies aan structuur gaat ten koste van slaapduur en -kwaliteit. Die is belangrijk voor vele cognitieve en emotionele herstelprocessen. Vandaag wordt geraamd dat een kwart van onze kinderen (meestal tijdelijke) ‘slaapproblemen’ heeft.
Die slaapproblemen dienen aangepakt, waarschuwt Glazemakers, want ze kunnen leiden tot ernstige slaapstoornissen. Haar boek pleit voor een regelmatige slaaphygiëne.
Dat doet mama-van-vijf goed. 21 uur: bedtijd voor Kato en Lola. ‘Nog even’, roept Kato op automatische piloot. Maar mama heeft ervaring: ‘Als je wil dat ik nog een verhaaltje lees ...’ Twee minuten later zitten ze gedrieën knus in bed ingeduffeld, met voor zich het grote kijkboekTijdlijn van Peter Goes. Vanavond gaat het over Griekenland. Het paard van Troje, gladiatoren, Socrates en Dorische Zuilen worden tot leven gewekt. Een kwartier lang leven Kato en Lola in de Oudheid.
Structuur zat, maar met een eigen stijl. Wordt in slaaptrainingen niet aangemaand om niét in bed te lezen? Dat is niet aan deze mama besteed, die haar opvoedingsmodel ook baseert op eigen inzicht en gewoontes. In haar jeugd lag ze vaak lang wakker in bed, en tot vandaag leest ze er graag een boek of weekblad. Van haar kinderen wil ze ‘mondige, verdraagzame burgers met een open blik’ maken. Daarom is voorlezen bij haar interactie. Na elk verhaal volgen vragen en zelfs kleine discussies. Het verbaast niet dat haar kinderen nog wel even wakker liggen nadat het licht uit is.
‘Het charmante is toch dat ze die momenten sámen beleven’, oordeelt Glazemakers. ‘En voorlezen bereidt een kind alleszins beter voor om in slaap te vallen. TV-kijken doet dat niet, tenzij de ouders meekijken.’
Regelmaat
Nu zijn kinderen, of je hen nu met regelmaat of op minder vaste tijdstippen in bed krijgt, altijd goed voor je slaap. Zij zorgen ervoor dat de gezinsplanning op regelmaat moét drijven. ‘Waar geen structuur is, gebruiken we slaaphygiëne als belangrijk aandachtspunt om gezinnen weer op weg te zetten’, vertelt ons kinderpsychiater Dirk Van West (UA).
Bij mama-van-vijf valt die structuur af te lezen van de geordende rijen boekentasjes en schoenen in de gang, en de vaste bedrituelen. Ze heeft goeie herinneringen aan haar jaren met baby’s en peuters: ‘Zware nachten heb ik natuurlijk gehad. Ik heb de kinderen gevoed, en werkte ondertussen fulltime door. Ik stond ’s nachts op, en sliep ’s ochtends uit. Filip deed de ochtend. Ik voelde me altijd moe, ja, maar ik vond het niet erg. Nu zijn de nachten rustig. Geen van de kinderen heeft angstdromen.’
Kunstmatige middeltjes heeft ze nooit nodig gehad. Die zitten nochtans in de lift in een samenleving waarin de onrust om slaap groeit. ‘We krijgen meer vragen naar middeltjes om de slaapproblemen bij jongeren met ontwikkelingsstoornissen te verhelpen’, bevestigt Van West. ‘Vooral melatonine raakt steeds meer bekend, ook voor kinderen, als een alternatief voor echte slaapmedicatie. Het zou minder verslavend zijn, maar het onderzoek naar de effecten ervan is nog erg beperkt.’
Voor minder dwingende slaapproblemen adviseert hij, net als Inge Glazemakers, om op gedrag te werken. Volgens die laatste zijn veel slaapproblemen bij kinderen gewoon te wijten aan scheefgegroeid gedrag. In Slaap Zacht onderscheidt ze daarom op die basis tien slaaptypes. Elke ouder kan zijn kind in één of meerdere daarvan herkennen en aangepast advies vinden.
Mama-van-vijf maakt de oefening. We stellen vast dat vooral haar jongste kinderen ’s avonds treuzelen. Hoe ouder ze zijn, des te langer liggen ze dan weer wakker in bed. En bang zijn, laat opstaan en ’s nachts klagen, zijn niet aan de orde. Is dat laatste de vrucht van een gestructureerd huishouden? Een goeie inspanning wordt in dit kleurrijke huis beloond met knikkers. Als de bokaal vol is gaat het gezin in het weekend ergens genieten.
Van boven roept Fee iets onverstaanbaars. ‘Ik wil dat het nu stopt’, roept mama terug. Stilte.
‘Elke maand krijgen de kinderen ook een individuele doelstelling. Fee moest in februari elke avond flink gaan slapen. Dat heeft ze gehaald.(glimlacht) Maar vandaag is de eerste dag van maart.’
Pijn
En dan zegt mama-van-vijf iets onverwachts: ze slaapt nu minder goed dan vijf jaar geleden. Een nachtje stappen doet haar de volgende ochtend zelfs pijn.
Ze vertelt over haar dilemma. Kato en Lola blijven intussen op tot 21 uur, dat tast haar avond ’anders’ aan: ‘Je hebt toch minder tijd en bent minder vrij’. Als het haar beurtrol is, haalt ze de kinderen op om 18 uur, kookt ze, waarna de bedrituelen volgen in drie shifts tot 21 uur. Maar daarna begint ze nog te werken aan haar mamablog (www.mamavanvijf.be), een passie. ‘Zo blijf ik gauw op tot 24 uur, maar sta wel op om half zeven. Dat is weinig slaap, ja.’
Mama-van-vijf wil een goeie mama zijn, een uitdagende dagjob invullen en een sterke mamablog uitbouwen. Fnuikt zoveel ambitie haar slaaphygiëne?
Volgens het Tijdbestedingsonderzoek van de Vrije Universiteit Brussel (2013) neemt het gevoel van tijdsdruk bij Vlamingen om die reden alsmaar toe. ‘We kunnen vandaag zoveel doen dat we, zelfs als we iets niet doen, druk ervaren’, zegt socioloog Ignace Glorieux (VUB). ‘We moeten voortdurend keuzes maken die zullen zeggen wie we zijn’.
Zelfs binnen een gestructureerd huishouden kan de slaap dus ontsporen. De diagnose? Onze mama-van-vijf heeft haar nachtelijke waakreflex bewaard, zoals vele moeders. Het witblauwe licht van haar laptop en smartphone, die ze gebruikt tot vlak voor het slapengaan en soms zelfs nog in bed, verhindert dat ze op tijd slaaphormoon produceert. Het intense bloggen zelf houdt haar geest alert. En door in het weekend wél heerlijk lang uit te slapen, verstoort ze haar bioritme, iets waar mensen meer last van krijgen naarmate ze ouder worden.
